اسید فولیک: اهمیت، مصرف و فواید آن در دوران بارداری

اسید فولیک  نام دیگر ویتامین b۹ است و حالت طبیعی آن که در مواد غذایی موجود است فولات نام دارد. دریافت میزان کافی فولیک اسید در دوران بارداری در پیشگیری از بروز نقص‌های لولۀ عصبی در جنین نقش مهمی دارد. به همین دلیل، ویتامینی ضروری در دوران بارداری محسوب می‌شود.

فواید مصرف اسید فولیک در بارداری

برخی تحقیقات نشان داده‌اند که خوردن اسید فولیک در بارداری و بویژه پیش از آن می‌تواند در جلوگیری از ناهنجاری‌های جنینی مانند نقص لوله ی عصبی ( NTD* یا Spina bifida) موثر بوده و  خطر NTD در طی ماه اول بارداری را تا ٧٠٪ كاهش می‌دهد. با این وجود، متاسفانه مصرف مكمل اسيد فوليك نمی‌تواند از تمام انواع NTD از جمله موارد مرتبط با آنورمالی‌های كروموزومی يا NTD غيرمرتبط با كمبود فولات پيشگيری كند.

اما به غیر از این موارد، مصرف اسید فولیک در بارداری به شکل قابل توجهی در کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی مادرزادی در نوزاد موثر خواهد بود. در ایالات متحده، از هر 1000 نوزادی که متولد می‌شوند 8 نفر از آن‌ها این نوع بیماری‌ها رنج خواهند برد. بیماری‌های قلبی مادرزادی زمانی رخ می‌دهند که رگ‌های خونی نوزاد پیش از تولد به خوبی رشد نکرده باشند. این مسئله می‌تواند بر روی دیواره‌های داخلی قلب، دریچه‌های قلب یا شریان‌ها و رگ‌های خونی قلب تاثیر بگذارد.

برخی مطالعات دیگر مدعی هستند که مصرف اسید فولیک در بارداری و بخصوص در اوایل بارداری می‌تواند تا حد زیادی از بروز شکاف لب یا شکاف کام در نوزاد پیشگیری کند. این مشکلات جنینی زمانی رخ می‌دهند که در 6 الی 10 هفته نخست حاملگی به درستی با یک دیگر ادغام نشوند که برای بهبود آن‌ها به یک یا چند عمل جراحی نیاز خواهد بود.

تحقیقات دیگر همچنین نشان داده‌اند که ریسک ناهنجاری های دیگری در جنین مانند نقص دستگاه ادراری، نقص دست و پا، یا هیدروسفالی با تجویز اسید فولیک کاهش خواهد یافت.

بهترین منابع غذایی اسید فولیک در بارداری

فولات که فرم طبیعی ویتامین B9 به شمار می‌رود، در بسیاری از مواد مغذی و غلات موجود است.  جگر گاو، نخود فرنگی، لوبیا، آووکادو، تخم مرغ و شیر وجود دارد.

اسید فولیک فرم مصنوعی ویتامین ب ۹ است و علاوه بر امکان تهیه بصورت مکمل‌های غذایی، در آرد، پاستا، نان، غلات صبحانه و برنج وجود دارد و حتی به برخی داروهای خوراکی ضد بارداری نیز اضافه می‌شود. علت اضافه کردن اسید فولیک به داروهای ضد بارداری این است که در صورت بارداری ناخواسته سطح قابل قبولی از این ماده در بدن وجود داشته باشد. البته مقادیر موجود اضافه شده ممکن است برای پیشگیری از نواقص جنینی کافی نباشد.

چون اغلب اسید فولیک به موادی چون برنج، نان و پاستا اضافه می شود و از طرفی اسید فولیک به مواد غذایی ارگانیک اضافه نمی‌شود، کمبود اسید فولیک در افرادی که کربوهیدرات کم مصرف می‌کنند و یا کسانی که بخش عمده‌ی مواد غذایی مصرفی شان ارگانیک است بیشتر مشاهده شده  و نیاز به تجویز مکمل در این افراد معمولا بیشتر خواهد بود.

دوز توصیه شده مصرف اسید فولیک در بارداری

بصورت کلی، توصیه می‌شود که بانوان حداقل روزانه 400 میکروگرم اسيد فوليك (يا مولتی ويتامين حاوی اين مقدار فولات) را در رژیم غذایی روزانه خود قرار دهند.
اما برای زنان باردار با سابقه تولد نوزاد با نقص لوله عصبی (NTD) توصيه می‌شود که روزانه دوز بالا یعنی ٤ الی ٥ ميلی‌گرم اسيد فوليك مصرف گردد و بعد از ۱۲ هفته از بارداری، میزان مصرف به مقدار ۴۰۰ میکروگرم روزانه برگردد.
براي زنان بارداری كه در حال مصرف داروهاي ضد صرع ( نظير والپروات و يا كاربامازپين ) هستند توصيه می‌شود حداقل از يك ماه قبل از بارداری تا انتهای سه ماهه اول بارداری، روزانه ميزان ٤ تا ٥ ميلی‌گرم اسيد فوليك را مصرف نمایند.
براساس برخی منابع و مطالعات، مصرف دوزهای بالای اسید فولیک در بیماران باردار بسیار چاق، دیابتی، سلیاک و یا کرون هم توصیه می‌شود.

احتمال مسمومیت با اسید فولیک

امکان مسمومیت با فولات از طریق منابع غذایی تقریبا صفر است. در فرد با سابقه فرزند با نقص لوله عصبی نیز تجویز مقادیری در حدود ۴ میلی‌گرم روزانه برای مدت چند ماه اغلب خطری ندارد.

با این وجود، به هیچ عنوان مصرف خودسرانه مکمل فولیک اسید توصیه نمی‌شود چراکه این کار می‌تواند موجب پنهان شدن علائم کمبود ویتامین B12 که به آسیب‌های عصبی خواهند انجامید منجر گردد.

مقادیر اسید فولیک در فرآورده های دارویی عموما چه میزان است؟

جهت تجويز مكمل اسيد فوليك می‌بايست به محتوای فولات موجود در فرآورده‌های دارويی دقت شود.
بیشتر فرآورده‌های مولتی ويتامين موجود در داروخانه حاوی 400 میکروگرم تا یک ميلي‌گرم فولات هستند. مولتی ويتامين‌های مخصوص بارداری يا شيردهی ( نظير پری نیتال ) عموما حاوي ۸/. ميلي گرم فولات هستند. مولتی ويتامين‌های مخصوص بيماران كليوی ( نظير نفروويت يا نفروتونيك ) عموما حاوی ۵/. یا یک میلی‌گرم فولات را در خود جای می‌دهند. بسياری از فرآورده‌های آهن موجود در داروخانه نيز علاوه بر آهن مقادیری فولات را شامل می‌شوند.

تجويز مكمل اسيد فوليك قبل و در طول بارداری از چه زمانی اهمیت می یابد؟

برای تمام زنان در سنين باروري كه قصد بارداری دارند، توصيه می‌شود حداقل از یک ماه و ترجیحا از سه ماه قبل از اقدام جهت بارداری اسید فولیک شروع شود.

اسید  فولیک در بارداری تا کی مصرف شود؟

اما سوال مهم‌تر این است که اسید فولیک در بارداری تا کی مصرف شود؟ 12 هفته نخست بارداری مهم‌ترین دوره زمانی مصرف فولیک اسید برای سلامت جنین است و پس از آن می‌توانید مصرف این ویتامین را قطع کنید. البته، پس از هفته دوازدهم نیز برای خوردن فولیک اسید در بارداری مانعی وجود ندارد اما باید در این مورد حتما با پزشک خود مشورت نمایید.

آیا تجویز اسید فولیک خطری برای مادر و یا نوزاد به همراه دارد؟

شانس دوقلوزایی با تجویز اسید فولیک ممکن است افزایش پیدا کند که این مسئله نیز خطرات و ریسک‌های مربوط به خود را خواهد داشت.
در یک بررسی، مصرف زیاد اسید فولیک در دوران بارداری با میزان کم افزایش شانس سرطان سینه مربوط شناخته شده است.
بعلاوه، شواهدی از ابتلای نوزاد به اتوپی و بیماری های تنفسی در مواجهه با اسید فولیک گزارش شده است. عوارض نورولوژیکی در نوزاد بجز نقص سیستم ایمنی با مصرف دوزهای بالای این مکمل گزارش شده است.