مراقبت‌های قبل از بارداری
برای داشتن نوزاد سالم مراقبت دوران بارداری به تنهایی کفایت نمی‌‌کند. گاهی برخی شرایط جسمی، روحی و اجتماعی در مادر وجود دارند که اگر قبل از لقاح مورد شناسایی، اصلاح یا حذف قرار نگیرند، باعث اثرات نامطلوب بر بارداری می‌شوند.
متاسفانه بسیاری از مادران دو هفته پس از به تاخیر افتادن قاعدگی متوجه بارداری خود می‌شوند یعنی زمانی که جنین شروع به شکل گرفتن کرده است. بنابراین زمان طلایی برای مراقبت از دست رفته است (به عنوان نمونه مصرف اسید فولیک). بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، مشاوره قبل از لقاح همراه با بیان عوامل خطر و توصیه‌های عملی لازم برای زنان بایستی انجام شود.
سن والدین
زنانی که در دو انتهای سنین باروری باردار می‌شوند باید مورد توجه ویژه واقع شوند. بارداری در نوجوانان با خطر کم خونی، زایمان زودرس و پره اکلامپسی همراه است. از سویی بارداری درسن بالا خصوصاً در صورت وجود مشکلات زمینه‌ای در مادر با افزایش خطر دیابت، افزایش فشارخون، زایمان زودرس و محدودیت رشد جنین همراه است. افزایش ناهنجاری‌های کروموزومی جنین در مادران سنین بالا به کارگیری آزمایش‌های غربالگری جنین را ضروری می‌نماید. البته طبق مطالعات اخیر، در صورت سلامت روانی و فیزیکی مادر، حاملگی در سن بالای 35 سالگی بیشتر از آنچه قبلاً تصور می‌شد با پیامد مطلوب همراه است.
در رابطه با سن بالای پدر در هنگام لقاح، اگرچه گزارش‌هایی مبنی بر جهش‌های ژنی اتوزوم غالب و ناهنجاری جنین مطرح شده، ولی میزان آن پائین است.
تغذیه
میزان نیاز به کالری در زنان سنین باروری به طور متوسط 2000 کیلو کالری در روز است. رژیم غذایی سالم شامل پروتئین، کربوهیدرات‌ها و حداقل پنج واحد میوه یا سبزیجات در روزاست. مواد غذایی حاوی چربی زیاد و یا شیرینی زیاد باید در مواقع خاص و نادر مصرف شوند.
تغذیه خوب یک نیاز اساسی در راه دستیابی به یک بارداری و زایمان موفق است. ذخایر کافی ویتامین‌ها و مواد معدنی در بدن مادر برای تولد یک نوزاد سالم ضروری است. کم وزنی مادر قبل از حاملگی ممکن است باعث پیامدهای نامطلوب بارداری از جمله کم‌وزنی نوزاد و زایمان زودرس شود. از سویی چاقی مادر با افزیش پیامدهایی مانند افزایش فشارخون، پره اکلامپسی، دیابت حاملگی، زایمان مشکل، سزارین، عوارض جراحی و مشکلات ساختاری جنین همراه است. بنابراین باید به خانم‌ها توصیه شود قبل از حاملگی در تعدیل وزن خود بکوشند.
گروه‌های دیگری از زنان هم نیاز به توجه ویژه از نظر تغذیه دارند که شامل موارد زیر است:
- فاصله کم بین حاملگی‌ها: مخصوصاً اگر کمتر از یک سال باشد، خطر زایمان زودرس و یا نوزاد کم وزن افزایش می‌یابد. دو تا سه سال فاصله به مادر اجازه میدهد تا ذخایر ویتامینی و معدنی خودرا بازسازی کند.
- گیاهخواران: عدم مصرف گوشت و مواد لبنی حتما باید با مواد غذایی و مکمل‌های حاوی کلسیم، آهن و ویتامین B12 جبران شود.
- حاملگی در نوجوانان: از آنجا که نوجوانان در سن رشد هستند، نیاز به مصرف رژیم‌های مکمل برای کمک به رشد جسمانی مادر و نیز جنین در حال رشد ضروری می‌باشد.
- افراد کم در آمد: تحقیقات زیادی نشان داده که این مادران غذای کمتری می‌خورند تا برای بقیه اعضای خانواده غذای کافی باقی بماند.
- بیماری‌های زمینه‌ای مادر: مواردی مانند دیابت، صرع، حساسیت به مواد غذایی، سندرم‌های سوء جذب مثل کرون و کولیت اولسروز باید مدنظر باشند.
- اختلالات عصبی: بی‌اشتهایی عصبی و یا پرخوری عصبی ممکن است منجر به آریتمی قلبی و مشکلات گوارشی در مادر و نیز کم‌وزنی و یا میکروسفالی نوزاد شود.
- محل سکونت: زنانی که در مناطق کم آفتاب زندگی می‌کنند باید از مکمل‌های حاوی ویتامین D استفاده کنند.
توصیه‌ها برای زنانی که قصد بارداری دارند:
دریافت روزانه میزان 400 میکروگرم اسید فولیک تا هفته 12
خوردن غذاهایی مثل: سبزیجات، دانه‌ها، غلات غنی شده با فولات، مصرف اسید فولیک از اختلالات عصبی جنین پیشگیری می‌کند.
ویتامین دی: چون در ساخت استخوان‌های جنین و سیردهی لازم است مصرف 10 میکروگرم روزانه توصیه می‌شود.
روغن ماهی غنی از چربی‌های امگا 3 و سایر محصولات است که تاثیر زیادی در رشد سیستم عصبی مرکزی و رشد شبکیه جنین دارد. توصیه می‌شود زنان قبل از لقاح دو قطعه ماهی در هفته (140 گرم پخته ) میل کند.
الکل: درسه ماهه اول می‌تواند با سندرم الکلی جنین همراه باشد و باید ار آن اجتناب ورزید.
سبک زندگی
سبک زندگی تاًثیر بسزایی بر سلامت افراد دارد. زوج‌هایی که برای بارداری تدارک می‌بینند ممکن است نیاز به مشاوره جهت تغییر سبک زندگی داشته باشند. هدف از مراقبت قبل از لقاح این است که زوجین حداقل 3-4 ماه قبل از اقدام به بارداری با تغییر سبک زندگی، خود را برای یک حاملگی و زایمان موفق آماده کنند. موارد زیر باید مورد توجه واقع شوند:
- شاخص توده بدنی: چاقی بیش از حد ممکن است موجب کاهش باروری در مردان و زنان شود و در صورت حاملگی با پیامدهای ناگواری همراه شود. بنابراین خصوصاً در زنان توصیه به کاهش وزن قبل از اقدام به بارداری ضروری خواهد بود.
- تاًثیرات محیط: برخی مشاغل ممکن است میزان باروری را در زن و مرد کاهش دهند مانند تماس با حرارت بالا، اشعه x، حشره کش‌ها و برخی حلال‌های شیمیایی. همچنین تماس زیاد با جیوه یا سرب در بارداری می‌تواند باعث مشکلات تکاملی در سیستم عصبی مرکزی شود. در رابطه با میدان‌های الکترومغناطیسی و مایکروویو تا کنون خطری مشاهده نشده است.
- مصرف سیگارو مواد مخدر: زنانی که سیگار می‌کشند نسبت به افراد غیر سیگاری 40 درصد شانس کمتری برای بچه دار شدن دارند. در مردان سیگاری هم به علت کاهش تحرک و آسیب دیدن مورفولوژی اسپرم‌ها احتمال ناباروری افزایش می‌یابد. مصرف سیگار و مواد مخدر در بارداری خطر کم وزنی نوزاد، زایمان زودرس، جفت سر راهی و دکولمان را افزایش میدهد. احتمال ناهنجاری جنین با مصرف سیگار در مردان و زنان نیز مطرح شده است. در طی حاملگی هم باید توصیه شود در اولین فرصت ممکن مصرف سیگار قطع شود.
- مصرف الکل: عوارض الکل ارتباط مستقیم با میزان مصرف آن دارد. کسانی که بیش از 10 واحد الکل در روز می‌نوشند نسبت به میزان کمتر از 5 واحد خطر سقط بیشتری دارند. مصرف زیاد الکل در بارداری منجر به سندرم الکلیسم جنینی می‌شود که با محدودیت رشد، اختلالات تکاملی عصبی و ناهنجای‌های فیزیکی خصوصاً در صورت همراه است. بنابراین باید به قطع مصرف آن قبل از بارداری توصیه اکید شود.
- خشونت‌های خانگی: این خشونت‌ها سبب عوارض حاملگی شامل افزایش فشارخون، خونریزی واژینال، سقط، زایمان زودرس و نوزاد کم وزن می‌شود. مشاوره قبل از حاملگی جهت شناسایی و حتی مداخله جهت پیشگیری از این خشونت‌ها و عوارض حاصله در بارداری اهمیت ویژه‌ای دارد.
